Ni naiz Tartalo, Begi Bakarra
“Ni zaituztet ikusi. Harri artean igarotzen, eguzkiak mendien atzean iluntzen duen unean. Ni Tartalo naiz. Gizakiak izuarekin ahoskatzen duten izena. Begi bakarreko izaki erraldoia, iluntasunean bizitzen ohitua, ogia eta haragia usainetik bereizten dakiena.
Ez zaituztet gogoan duzuen modukoa. Ez naiz ipuinetako munstro hutsa. Egon naiz hemen, egongo naiz beti. Ausartuko al zara nire kontakizuna entzutera?”
🔥 Nire izenak, nire lurraldea
Ez nauzue beti Tartalo deitu. Herri bakoitzean izen ezberdin bat ipini didazue: beldurraren kolorearen arabera.
| Izena | Kokapena |
|---|---|
| Tartalo | Euskal Herriko zabalera |
| Torto | Iparraldeko hainbat herritan |
| Alarabi | Araban, batez ere Lautadan |
| Basajaun Beltz | Nafarroako ipar-ekialdeko mitoak |
| Artzainjale | Bizkaiko mendialdeko ahozkoa |
🔗 Iturria: Eusko Ikaskuntza – Tartalo artikulua
👁️ Nire natura: bakarra, bortitza eta ukiezina
Ez naiz deabrua, ezta jainkoa ere. Natura basatiaren aurpegia naiz. Gizakiak basotik aldentzen direnetik, ni bihurtu naiz zuen isiltasunaren zaindari.
Zulo sakonetan bizi naiz, basoko leizeetan, eguzkirik sartzen ez den tokietan. Askok diote gizakiek nire begirada saihestu behar dutela, zeren nire begi bakarra ez baita begiratzeko soilik: barrua ikusten dut, beldurra usaintzen dut.
Ez naiz bakarrik beldurgarri; errukirik gabea naiz. Gose naizenean, ehizatu egiten dut. Nire atzamarrak ez dira hutsik gelditzen.
🔗 Iturria: Mitología Vasca – José Miguel de Barandiarán (Euskariana)
🦴 Istorio zaharrak eta agerraldi modernoak
📍 Istorio hauek kontatu dizkigute:
1. Artzainjalea (XVII. mendea)
📍 Kokalekua: Ataun (Gipuzkoa)
Ataungo artzain gazte batek zulo batean sartu zen artaldearen bila. Tartalok harrapatu eta leizean sartu zuen. Gazteak azkenean ihes egitea lortu zuen, Tartalo lokartu zenean eta leizearen sarrera harri batekin ixten ahalegintzen ari zen.
🔗 Iturria: Ataungo Tartalo kontakizuna – Barandiarán Museoa
2. Ilargi beteko arrastoak (1998)
📍 Kokalekua: Aralar mendilerroa, Nafarroa-Gipuzkoa
Bi mendizale gaztek arrasto erraldoiak aurkitu zituzten elurretan. Ez zuten inongo abere edo giza aztarnen antzik. Gaua ilun zegoen, eta argazkirik egin ez zuten arren, aztarnak hainbat orduz iraun zuen.
🔗 Iturria: EITB – Mitologia eta aztarnak mendian
3. Tartaloren arnasa (2020)
📍 Kokalekua: Lezeaga, Orozko (Bizkaia)
Speleologo talde batek aire beroa eta zarata sakonak jaso zituen Lezeagako leize batean. Bertako herritarrek diote: “Tartaloren arnasa da hori.” Ez zen lurrikara izan, ezta haize korronterik ere.
🔗 Iturria: Orozko Museoa – Tartalo eta Lezeaga
4. Alarabi: harriak jaurtitzen zituen erraldoia (XIX. mendea)
📍 Kokalekua: Sierra de Alarabi, Araba
Herri-kondairen arabera, Tartalok mendixka horretatik harriak jaurtitzen zizkien bidaiariei. Gaur egun ere, mendizaleek harri pilaketa antzinakoak aurkitzen dituzte bide bazterretan.
🔗 Iturria: Arabako Kondairak – Tartalo Alarabin
📍 Tartaloren agerraldi mapa (mapa interaktiborako)
- Ataun (Gipuzkoa) – Artzainjalea
- Aralar mendilerroa – Aztarna modernoak
- Lezeaga (Bizkaia) – Arnasa eta zaratak
- Alarabi (Araba) – Harriak eta bidaiarien beldurra
🔗 Iturri fidagarriak
- https://www.eusko-ikaskuntza.eus/eu/tartalo-edo-artzainjalea/ar-4766/
- https://www.euskariana.euskadi.eus
- https://www.jjmb.eus/tartalo
- https://www.eitb.eus/eu/kultura/osoa/8189582/mitologia-eta-aztarnak-aralarren/
- https://www.orozkomuseoa.eus
- https://www.alava.net/museos/tartalo-alarabi
Ni naiz Tartalo. Begi bakarra dudan arren, zu zeu baino gehiago ikusten dut. Zure beldurrak, zure egia, zure egoskorkeria.
Ez zara ni aurkitzera etorri. Nik zaitut topatuko.